Erkekte veya kadında üreme fonksiyonundaki sağlık probleminden dolayı herhangi bir koruma önlemi alınmamasına ve düzenli olarak cinsel ilişkiye girilmesine rağmen 1 yıl içerisinde gebelik elde edilememesine infertilite yani kısırlık denilmektedir.
Bebek sahibi olmayı planlayan doğum kontrol yöntemlerini bıraktıktan sonra rahatlıkla bebek sahibi olabileceklerini düşünseler de kısırlık yani infertilite problemiyle karşılaşılması birçok çift için sürpriz olmaktadır. Kısırlık probleminin toplumda yüzde 10 ila 15 aralığında olduğu biliniyor.
Kısırlığın Türleri Nelerdir?
Tıpta infertilite, toplumda ise kısırlık denilen sağlık probleminin iki türünün olduğu bilinmektedir.
Bunlardan ilki primer infertilite yani birincil kısırlık probleminde çiftler en az 1 yıl süreyle düzenli ve korunmasız olarak cinsel ilişkiye girmesine rağmen gebelik oluşmaz.
Sekonder infertilite yani ikincil kısırlık probleminde de gebeliğin önceden oluşmasına rağmen çiftler yeni çocuk yapmak için korunmasız bir şekilde en az 1 yıl cinsel ilişkiye girse de gebelik oluşmaz.
Kısırlık Tedavisi Nasıl Başlar?
İnfertilite yani kısırlık probleminden dolayı tıbbi tedavi için müracaat eden çiftlere uygulanması gereken ilk tedavi çiftin tıbbi öyküsünün dikkatli bir şekilde araştırılmasıdır. Bunun içinde tedavi uygulayacak hekimin, çiftin tıbbi öyküsünü, alışkanlıklarını ve mesleki koşullarını öğrenmek için çiftle bir görüşme yapması son derece önemlidir. Bu görüşme sırasında hekim tarafından kısırlığın yani infertilitenin nedenleri sorgulanmalıdır.
Tıbbi öykü (Anamnezde) sorgulamasında hekim tarafından araştırılan bazı hususlar ise şöyledir;
- Adet dönemlerinin düzeni
- Adet dönemlerinin sancılı geçip geçmediği
- Diğer endokrin sağlık problemlerinin olup olmadığının araştırılması
- Cinsel birleşme yaşanırken akıntı, ağrı gibi jinekolojik şikayetlerin varlığının araştırılması
- Hastanın daha önceden kullandığı ilaçlar
- Hastanın geçmişte geçirdiği rahatsızlıklar ve cerrahi operasyonlar
- Sigara ve alkol gibi alışkanlıklar
Hastanın tıbbi öykü sorgulamasının tamamlanmasının ardından infertilite için sistemik jinekolojik muayenesinin yapılması gereklidir. Hekim tarafından yapılan bu muayene esnasında kadın dış genital organların muayenesi ile birlikte vajinal ultrason, overler ile rahimin değerlendirmesi de yapılmalıdır. Hekim gerek gördüğü takdirde smear alınabileceği gibi rahim iç dokusunun ve overlerin ölçümleri de yapılabilir.
Bu işlemlerin tamamlanmasından sonra hekim tarafından her çift için infertilite algoritması yani akış şeması hazırlanır. Ayrıca bazı genel işlemlerin her çift için yapılması gerekir. Bu genel işlemler ise şöyledir;
Kadınlar İçin Uygulanması Gereken Genel İşlemler
- Adet döneminin 3’üncü gününde basal hormon profili (FSH, TSH, LH, Estrogen, PRL)
- Adet döneminin 21’inci gününde progesteron
- Vajinal ultrasonografik değerlendirme
- Pap-smear testi
- Tam kan sayımı yani hemogram
- HIV testi
- VDRL
- TORCH
- Hepatit testleri
- Üre, Creatinin gibi böbrek fonksiyon testleri
- Açlık kan şekeri
- AST, ALT gibi karaciğer fonksiyon testi
- Antisperm antikor testleri
Erkekler İçin Uygulanması Gereken Genel İşlemler
- Semen analizi, spermiogram gibi sperm analizi
- Hepatit testleri
- HIV testi
- Tam kan sayımı yani hemogram testi
- VDRL
- TORCH
- Üre, Creatinin gibi böbrek fonksiyon testleri
- Açlık kan şekeri testi
- AST, ALT gibi karaciğer fonksiyon testi
İdrarda beyaz kan hücrelerinin (lökosit) varlığı idrar yolları enfeksiyonunun ya da prostat enfeksiyonunun olup olmadığını gösteren ve idrarda ciddi sayıda sperm tespit edilmesiyle, idrar torbasına semen kaçtığının anlaşılmasını sağlayan idrar testleri
LH, testosteron, serum FSH seviyelerinin kontrol edilmesini sağlayan ve testis fonksiyonları ile ilgili önemli bilgiler veren hormon testleri
Özel boya ya da antikorların desteğiyle semendeki beyaz kan hücrelerinin sayısının araştırılmasını sağlayan, bu sayının fazlalığının genital sistem enfeksiyonuna yol açtığını gösteren semendeki lökosit sayısının yer aldığı testler
Sperme karşı antikor varlığının ya da yokluğunun anlaşılmasını sağlayan antisperm antikor testi
Varikosel gibi damar genişlemeleri, testislerin yapısı ve sperm kanallarındaki darlıklar ile ilgili bilgi veren ultrasonografi çekimleri
Semen analizi sonucunda sperm sayısının çok düşük olması ya da spermin hiç olmaması halinde gereksinim duyulan her iki testisten anestezi ile birkaç tane doku parçası ve eş zamanlı iğneyle doku emilimi yapılmasıyla testisteki sperm üretiminin haritasının çıkarılmasını sağlayan testis biyopsisi gibi testler ve yöntemler
Bu testlerin tümünün tamamlanmasıyla birlikte sonuçların hepsi hekim tarafından değerlendirilerek test sonuçlarında sorun gözükmemesi halinde sonraki aşamaya geçilir. Sonuçlarda sorun olması halinde bu aşamadaki işlemler ve araştırmalar genişletilerek gerek görülen ileri testler yapılır.
Kısırlığa Dair Erkek Neler Bilmelidir?
Kısırlık problemi kadın ve erkeği eşit oranda etkilemektedir. Kısırlık yani infertilite problemine dair çiftlerde yapılan araştırmalar ise kısırlığın yüzde 40 erkekten, yüzde 40 kadından, yüzde 10 kadın ve erkek ilintili, yüzde 10 ise bilinmeyen nedenlerden kaynaklandığını gösteriyor. Bundan dolayı bebek sahibi olmak isteyen ancak kısırlık problemiyle karşılaşan çiftlerin her ikisinin de problemi iyi idrak etmesi ve kendi aralarında tartışarak kısırlığı kabullenmeleri gerekir.
Erkekte kısırlık problemine birçok faktör neden olabilmektedir. Bu faktörler arasında sperm üretiminde bozukluklar, testis travması, sperm kanallarının tıkalı olması, sperme karşı antikorun var olması, hormonal bozukluklar, varikosel, anatomik sorunlar, infeksiyonlar, daha önceden geçirilen rahatsızlıklar ve bazı ilaçların kullanılması ön plana çıkmaktadır. Erkekte kısırlığa neden olan faktör ne olursa olsun kısırlık problemiyle baş etmek hiç de kolay değildir. Kısırlık problemi olan erkek kendisini eksik ve mutsuz hissetse de bu hissin normal olduğu erkek tarafından bilinmeli ve kısırlık problemiyle baş etmek için diğer insanlarla iletişim kurulmalı ve kısırlığın nedeni araştırılarak çözüm yolları aranmalıdır.
Bebek sahibi olmayı planlarken kısırlık problemiyle karşılaşan çiftler, öncelikle infertilite ile baş etmek için birbirlerine destek vererek morallerini yüksek tutmalıdırlar. Çiftler şunu unutmamalıdır ki günümüzde kısırlık problemine yol açan faktörlerin yüzde 90’ı tedavi edilebilmekte ve kısırlık tedavisi için birçok tedavi seçeneği bulunmaktadır.
Erkekte Kısırlık Nasıl Tedavi Edilir?
Erkekte infertilite problemi varsa ve infertiliteye enfeksiyonlar ve hormonal bozukluklar neden oluyorsa ilaç tedavisi uygulanarak problem giderilmeye çalışılır. Erkekte kısırlığa neden olan problemlerin diğer nedenleri ve tedavi yöntemleri ise şöyledir;
Varikosel Operasyonu
İnfertilite problemi olan erkeklerin yüzde 60’ında varikosel problemi olduğu bilinmektedir. Kirli kanın testislerden çıktıktan sonra bu kanı taşıyan toplardamarların bozulmasından dolayı görevini yerine getirememesi ve içindeki kirli kanı kalbe taşıyamaması problemine varikosel denilmektedir. Varikosel sadece erkeklerde görülen ve kısırlığa neden olan ciddi bir sağlık problemidir. Sperm üretimine olumsuz etki ediyorsa ya da testiste küçülmeye neden oluyorsa, bu tür varikoselin tedavisi için yapılan cerrahi operasyonun mikroskop altında yapılması gerekir. Bu yöntem sayesinde gözle görülemeyecek kadar küçük olan damarlar birbirine bağlandığı için hem cerrahi operasyonun başarı şansı artacak, hem de varikoselin tekrarlama riski düşecektir. Cerrahi operasyondan sonra hastaların yüzde 75’inde sperm kalitesi normalleşmekte ve gebelik şansı yüzde 35 oranında artmaktadır.
Sperm Kanallarındaki Tıkanıklıkların Giderilmesi
Erkekte kısırlık problemine sperm kanallarındaki tıkanıklık neden oluyorsa, sperm kanallarının prostata açılan bölgesinde darlığa neden olan etkenler kesilerek açılmaktadır. Diğer seviyelerdeki tıkanık yerler ise mikroskopla bulunarak çıkarıldıktan sonra geriye kalan sağlam bölgeler ise birbirine yeniden dikilerek meninin doğal yolla dışarıya atılması sağlanır.
Yardımcı Üreme Teknikleri
Endometriosis, sperm sayısının düşük olması, servikal mukusun yetersiz olması, sperme karşı antikor varlığı ve kısırlığın açıklanamayan nedenleri durumunda yardımcı üreme tekniklerine başvurulmaktadır. Erkekten alınan semen numunesi özel solüsyonlarla yıkanarak kaliteli spermler elde edilir ve bu spermler kadının rahmine özel bir sondayla transfer edilir. Bu yöntemin başarıya ulaşması için hormon tedavisiyle birlikte yapılması gerekir.
Mikroenjeksiyon (ICSI)
Laboratuvar ortamında kadın yumurtasının içerisine erkekten alınan spermin iğneyle yerleştirilerek yumurtanın döllenmesine ve döllenen bu yumurtanın kadın haznesine yerleştirilmesine ICSI işlemi denilmektedir. Mikroenjeksiyon yönteminde spermin hangi yoldan elde edildiğinin önemi yoktur. Bu yöntemde spermin kadın üreme yollarında ilerlemesine, yumurtayı aramasına ve yumurtayı doğal yollardan döllemesine de gerek yoktur.
Bu işlem uygulanmadan evvel kadın yumurtalıklarının ilaçlarla uyarıldığı mikroenjeksiyon için birkaç sperm hücresi dahi yeterli olabilmektedir. Mikroenjeksiyon yöntemiyle gebelik elde edilme oranı yüzde 35 düzeylerindedir.
TESE + ICSI
Kısırlık problemi olan erkeğin menisinde sperm hücresi hiç yoksa, testis biyopsisi ile sperm hücresi elde edilmesine ve bu sperm hücresinin de ICSI yöntemi için kullanılmasına TESE + ICSI denilir.
İnfertilite Tedavisi Kadınlarda Nasıl Yapılır?
Ovulasyon İndüksiyonu (Yumurtlama Tedavisi)
Kadında kısırlık problemi varsa ve bu kısırlığa dair hiçbir neden bulunamıyorsa veya kadında yumurtlama düzensizliği tespit edilmişse yumurtlama tedavisine başvurulmaktadır. Kadınlarda görülen kısırlığın tedavisinde en fazla başvurulan tedavi yöntemidir. Bu yöntem sayesinde kadının her ay düzenli bir şekilde yumurtlaması sağlanarak gebe kalma şansının artırılması hedeflenmektedir. Yumurtlama tedavisi uygulanırken kadın ağızdan ilaç alabilir veya cilt altına iğneler yapılarak tedavi uygulanabilir.
Kadına uygulanan yumurtlama tedavisi genellikle 3 ay ila 6 ay aralığında sürmekte ve tedavi süreci tamamlandığında hastanın durumu değerlendirilerek yeniden farklı tedaviler planlanabilmektedir. Kısırlık probleminden dolayı kadına uygulanan yumurtlama tedavisi aşılamayla eş zamanlı yapılabilir ya da bu tedavi yöntemi tek başına uygulanabilir. Yumurtlama tedavisinin aşılamayla eş zamanlı yapılması gebe kalma şansını daha da yükseltir. Yumurtlama ve aşılama tedavisinin yapılabilmesi için kadının en az bir tüpünün açık olması zorunludur. Aksi takdirde gebelik şansının sıfır olduğu bilinmelidir. Kadında her iki tüpte kapalıysa, yumurtlama ve aşılama tedavisi yerine tüp bebek tedavisine başlanması tavsiye edilir.
Kısırlık problemi olan kadına yumurtlama tedavisi uygulanacaksa tedaviye adetinin üçüncü günü ağızdan alınan ilaçlarla ya da iğne tedavileriyle başlanarak öncelikle yumurta büyütülür. Ağızdan alınması gereken ilaçları kadın 5 gün boyunca kullanmalıdır. İğne tedavisinde ise etkinin görülmesi için yumurtanın büyüklüğü yaklaşık 18 mm boyutuna ulaşıncaya kadar tedaviye devam edilmesi gerekir. Ayrıca yumurta büyüklüğünü hekimin takip edebilmesi için düzenli aralıklarla ultrason kontrolü yapılmalıdır. Yumurtanın yaklaşık 18-20 mm çapına ulaştığı çatlatma iğnesi olarak adlandırılan iğne yapılmalıdır. Çatlatma iğnesinin üstünden 36 saat geçmesinin ardından aşılama yapılır, aşılama yapılmayacaksa da çatlatma iğnesinin üstünden 24 saat geçtikten sonra cinsel ilişkiye girmeleri hususunda çiftler bilgilendirilir. İlaç tedavisinde de yumurta 18-20 mm çapına ulaştığı zaman çiftlere 1 hafta boyunca her iki günde bir cinsel ilişkiye girmeleri tavsiye edilir.
Cerrahi Operasyon Tedavileri
Laparoskopi ya da histeroskopi yöntemi kullanılarak gerçekleştirilen cerrahi operasyon tedavilerine de kısırlık probleminin tedavisinde bazen başvurulabilmektedir. Mesela kısırlık problemi var olan kadınlarda endometrioma (çikolata kisti) varsa veya rahmin içerisinde miyom, polip, perde gibi bir yapı mevcutsa, bunların tedavisinde histeroskopi ya da laparoskopi tedavi yöntemlerine gerek duyulabilir.
Tüp Bebek Tedavisi (IVF, ICSI)
Kadında her iki tüp birden tıkalıysa ve bundan dolayı da yumurtlama ve aşılama tedavisi uygulanamıyorsa, erkeğin sperm sayısı çok düşükse ve yumurtlama tedavileri sonucunda gebelik elde edilememişse tüp bebek tedavi yöntemine başvurulmaktadır.
GİFT
Kadın yumurtasının dışarıya alınması ve spermle birleştirildikten sonra kadının yumurtalık yollarına yerleştirilerek yumurtanın doğal olarak döllenmesine GİFT denilir.
ZİFT
Laboratuvar ortamında döllenen yumurtanın, kadının yumurtalık yollarına yerleştirilmesine ZİFT denilir.
IVF (In Vitro Fertilizasyon)
Kadının yumurtalık yollarında darlıklar varsa veya kısırlığın nedeni açıklanamıyorsa IVF yöntemine başvurulmaktadır. Bu tedavi yönteminde kadına uygulanan hormonal tedavi ile kadının yumurtlaması sağlandıktan sonra elde edilen olgun bir yumurta dışarı alınarak laboratuvar ortamında yumurta ile sperm birleştirilir. Bu işlemin üstünden birkaç gün geçtikten sonra döllenen hücre, kadının rahmine yeniden yerleştirilir.
Kısırlığın Bitkisel Yollarla Tedavisi Mümkün Mü?
Kısırlığa neden olan faktörlerin detaylı olarak ve derinlemesine araştırılarak değerlendirilmesi, takibinin yakından yapılması ve tedavisinin planlanması gerekir. Kısırlığın tedavisi için çiftlerin bitkisel yiyecekler, ilaçlar, çaylar, içecekler gibi maddeleri kullanmak suretiyle kendi kendilerine uyguladıkları tedavinin hiçbir faydası olmayacağı gibi çiftlere zaman kaybettirecektir.
